GÜVENCE BEDELİ (KEFALET) İLE SERBEST KALMA NEDİR?

Güvence bedeli, diğer bir deyişle kefaletle serbest kalma bedeli, yargılamadaki usul işlemlerinin yapılmasını, kamusal giderleri ve para cezalarının ödenmesini güvence altına almak için suç şüphesi altındaki kişinin tutuklanmaması veya tutukluysa tahliye edilmesi karşılığında belli bir parayı mahkeme veznesine yatırması şeklinde mahkemece hükmedilen bir adli kontrol tedbiridir (CMK m.109/3-j).

Adli kontrol bir suç nedeni ile yürütülen soruşturmada tutuklama sebeplerinin varlığı halinde şüphelinin tutuklanması yerine denetim altına alınmasını sağlayan adli kontrol mekanizmasıdır. Adli kontrol kararı soruşturma aşamasında Sulh Ceza Hakimliğince kovuşturma aşamasında ise kovuşturmayı yürüten mahkemece verilebilir. Soruşturma aşamasında şüphelinin tek seferde veya taksitler halinde Güvence Bedeli yatırmasına karar verilerek hakkında tutuklama kararı yerine adli kontrol hükümleri uygulanmasına karar verilebileceği gibi tutuklu olan sanık veya şüphelinin de yetkili makamlarca güvence bedeli yatırması karşılığında serbest bırakılmasına karar verilebilir. Güvence bedeli yatırılması şeklindeki adli kontrol hükümleri mahkemelerce sıklıkla uygulanmamakta ise de özellikle ekonomik suçlar bakımından etkili bir adli kontrol uygulaması olarak uygulanmaktadır.

İLGİLİ KANUN HÜKÜMLERİ

Güvence bedeli (kefalet) şeklindeki adli kontrol tedbiri 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun CMK m.109/3-f, CMK m.113, m.114 ve m.115’te düzenlenmiştir:

CMK m.109

Adli kontrol

(1) Bir suç sebebiyle yürütülen soruşturmada, 100. maddede belirtilen tutuklama sebeplerinin varlığı halinde, şüphelinin tutuklanması yerine adlî kontrol altına alınmasına karar verilebilir.

(2) Kanunda tutuklama yasağı öngörülen hallerde de adlî kontrole ilişkin hükümler uygulanabilir.

(3) Adlî kontrol, şüphelinin aşağıda gösterilen bir veya birden fazla yükümlülüğe tabi tutulmasını içerir:

…

f) Şüphelinin parasal durumu göz önünde bulundurularak, miktarı ve bir defada veya birden çok taksitlerle ödeme süreleri, Cumhuriyet savcısının isteği üzerine hâkimce belirlenecek bir güvence miktarını yatırmak.

CMK m.113

Güvence

(1) Şüpheli veya sanık tarafından gösterilecek güvence, aşağıda yazılı hususların yerine getirilmesini sağlar:

a) Şüpheli veya sanığın bütün usul işlemlerinde, hükmün infazında veya altına alınabileceği diğer yükümlülükleri yerine getirmek üzere hazır bulunması.

b) Aşağıda gösterilen sıraya göre ödemelerin yapılması:

1. Katılanın yaptığı masraflar, suçun neden olduğu zararların giderilmesi ve eski hâle getirme; şüpheli veya sanık nafaka borçlarını ödememeleri nedeniyle kovuşturuluyorlarsa nafaka borçları.

2. Kamusal giderler.

3. Para cezaları.

(2) Şüpheli veya sanığı güvence göstermeye zorunlu kılan kararda, güvencenin karşıladığı kısımlar ayrı ayrı gösterilir.

CMK m.114

Önceden ödetme

(1) Hâkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcısı, şüpheli veya sanığın rızasıyla güvencenin mağdurun haklarını karşılayan veya nafaka borcuna ilişkin bulunan kısımlarının, istedikleri takdirde, mağdura veya nafaka alacaklılarına verilmesini emredebilir.

(2) Soruşturma ve kovuşturmanın konusunu oluşturan olaylar nedeniyle, mağdur veya nafaka alacaklısı lehinde bir yargı kararı verilmiş ise, şüpheli veya sanığın rızası olmasa da ödemenin yapılması emredilebilir.

CMK m.115

Güvencenin geri verilmesi

(1) Hükümlü, 113’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde yazılı bütün yükümlülükleri yerine getirmiş ise güvencenin 113’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendini karşılayan ve aynı maddenin ikinci fıkrasına göre verilecek kararda belirtilen kısmı kendisine geri verilir.

(2) Güvencenin, suç mağduruna veya nafaka alacaklısına verilmemiş olan ikinci kısmı, kovuşturmaya yer olmadığı veya beraat kararları verildiğinde de şüpheli veya sanığa geri verilir. Aksi hâlde, geçerli mazereti dışında, güvence Devlet Hazinesine gelir yazılır.

(3) Hükümlülük hâlinde güvence 113’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan hükümlere göre kullanılır, fazlası geri verilir.

GÜVENCE BEDELİ (KEFALET) BEDELİ ÖDENMESİNE HANGİ MAHKEME HÜKMEDER

Güvence (Kefalet) bedeli ödenmesine soruşturma aşamasında adli kontrol kararı verme görevi Sulh Ceza Hakimliğine aittir. (Adlî yargı ilk derece mahkemeleri ile bölge adliye mahkemelerinin kuruluş, görev ve yetkileri hakkında kanun m.10)

Güvence (Kefalet) bedeli yatırılmasına Cumhuriyet Savcısının istemi üzerine Sulh Ceza Hakimliğince karar verilebileceği gibi soruşturma aşamasının her safhasında da Güvence (Kefalet) Bedeli ödenmesi şeklinde adli kontrol kararı verilebilir. (CMK m.110/1) Soruşturma aşamasında şüpheli hakkında hâkim tarafından verilmesi gereken kararları vermekle görevli mahkeme Sulh Ceza Hakimliğidir ancak Sulh Ceza Hakimliğince verilen kararlara yapılan itirazları incelemekle görevli olan Asliye Ceza Mahkemeleri de şüpheli hakkında Güvence (Kefalet) Bedeli ödenmesi şeklinde adli kontrol hükümlerinin uygulanmasına karar verebilir.

Şüpheli hakkında tanzim edilen iddianamenin kabul edilerek kovuşturma aşamasına geçilmesi halinde ise Güvence (Kefalet) Bedeline karar vermekle görevli mahkeme sanığın yargılandığı mahkeme olup itiraz halinde ise itirazı incelemekle görevli ceza mahkemesi de Güvence (Kefalet) Bedeli ödenmesi şeklinde Adli Kontrol hükümlerinin uygulanmasına karar verebilir.

GÜVENCE (KEFALET) BEDELİ ÖDENMESİNE KARAR VERME ŞARTLARI

Bir suç sebebiyle yürütülen soruşturma veya kovuşturmada 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 100. maddesinde belirtilen tutuklama nedenlerinin varlığı halinde şüphelinin tutuklanması yerine kefalet (güvence) bedeli yatırması şeklinde adli kontrol kararı verilebilir (CMK m.109/1). Yine kanunda tutuklama yasağı öngörülen hallerde de güvence bedeli yatırılmasına ilişkin hükümler uygulanabilir (CMK m.109/2).

Belirttiğimiz üzere Adli Kontrol hükümleri tutuklama kararına alternatif birer tedbir olduklarından şüpheli veya sanık hakkında Güvence (Kefalet) Bedeli ödenmesi şeklinde adli kontrol kararı verilebilmesi için öncelikle hakkında CMK m.100'de belirtilen şu tutuklama nedenlerinin varlığı gerekmektedir;

Kuvvetli Suç Şüphesi : Güvence (kefalet) bedeli yatırma yönünde adli kontrol kararı verilebilmesi için öncelikli şart, şüpheli ya da sanık hakkında ''Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin'' varlığına bakılır. Kuvvetli suç şüphesini kısaca sanığın mahkûm olma olasılığının kuvvetle muhtemel olmasıdır.

Tutuklama Nedeni : Güvence (kefalet) bedeli yatırılması şeklinde adli kontrol kararı verilebilmesi için kuvvetli suç şüphesi mevcut olsa bile, ayrıca bir ''tutuklama nedeni'' de bulunmalıdır (CMK m.100/1).

Kısaca açıklamak gerekirse Güvence (Kefalet) Bedeli yatırılması şeklindeki adli kontrol kararı verilebilmesi için öncelikle şüpheli veya sanık hakkında atılı suçu işlediğine dair kuvvetli suç şüphesi bulunması ayrıca yine şüpheli veya sanık hakkında CMK m.100'de belirtilen tutuklama nedenlerinden birisinin de olması halinde Hakimlik veya Mahkemece Güvence (Kefalet) bedeli ödenmesi şeklinde adli kontrol kararı verilebilecektir.

GÜVENCE (KEFALET) BEDELİ NEYE TEMİNATTIR

Güvence (kefalet) bedeli, soruşturma ya da kovuşturma sürecinde şüpheli ya da sanığın yerine getirmesi gereken yükümlülükler ile ilgili bir güvence mekanizması oluşturur. Şüpheli ya da sanık, kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getirmezse, güvence bedeli sağladığı yükümlülükler için kullanılır. Güvence (kefalet) bedelinden kalan bir kısım varsa şüpheli veya sanığa iade edilmez, hazineye gelir olarak kaydedilir. Ancak, güvence bedelinin hazineye gelir olarak kaydedilebilmesi için şüpheli veya sanığı güvence göstermeye zorunlu kılan kararda, güvencenin karşıladığı kısımlar ayrı ayrı gösterilmelidir (CMK m.113/2).

Güvence (kefalet) bedeli aşağıdaki hususlarda bir güvence sağlar (CMK m.113/1):

1. Güvence (kefalet) bedeli, şüpheli veya sanığın bütün usul işlemlerinde hazır bulunmasını sağlar.

2. Güvence (kefalet) bedeli hükmün infazını temin eder. Güvence bedeli alınarak yargılama neticesinde mahkeme tarafından verilen hükmün yerine getirilebilmesi sağlanır.

3. Şüpheli veya sanığın diğer yükümlülükleri yerine getirmek üzere hazır bulunması da güvence bedeli ile teminat altına alınır. Diğer yükümlülükler, mahkemenin belirleyeceği 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve hukuka uygun olan her türlü yükümlülüktür.

4. Güvence (kefalet) bedeli alınarak sırasıyla aşağıda gösterilen ödemelerin yapılması sağlanır:

a. Katılanın yaptığı masraflar,

b. Suçun neden olduğu zararların giderilmesi ve eski hâle getirme,

c. Suçun neden olduğu zararların giderilmesi ve eski hâle getirme,

d. Şüpheli veya sanık nafaka borçlarını ödememeleri nedeniyle kovuşturuluyorlarsa nafaka borçları,

e. Kamusal giderler,

f. Para Cezaları.

HANGİ SUÇLARDA GÜVENCE (KEFALET) BEDELİ ÖDENMESİNE KARAR VERİLEBİLİR

Kefalet (güvence) bedeli yatırılması, tüm suçlar bakımından uygulanabilecek bir tedbirdir. Tutuklama yasağı olan hallerde de şüpheli veya sanık hakkında kefalet (güvence) bedeli yatırılması şeklindeki adli kontrol tedbirine başvurulabilir (CMK m.109/2). Güvence (Kefalet) Bedeli Ödenmesi şeklindeki adli kontrol hükümlerinin her ne kadar tüm suçlar bakımından uygulanmasına engel bir neden olmasa da 5271 sayılı CMK m.100'de tahdidi olarak sayılan katalog suçlar bakımından özellikle de katalog suçlar arasında yer alan ekonomik suçlara karşı daha kolay verildiğini söyleyebiliriz.

GÜVENCE (KEFALET) BEDELİNİN GERİ VERİLMESİ (İADESİ)

Şüpheli veya sanık, tüm usul işlemlerine ve yükümlülüklere uygun davrandığında güvence bedelinin bir kısmı iade edilir. Hükümlülük verilmediği veya beraat kararı çıktığı durumlarda, güvence bedelinin iade edilmesi öngörülmüştür. Belirlenen yükümlülüklere uymayan şüpheli veya sanığın, geçerli bir mazereti yoksa, güvence devlet hazinesine verilir/hazineye gelir yazılır (CMK m.115/2). Ancak, güvence bedelinin bu şekilde hazineye geçebilmesi için güvence bedeline ilişkin hâkim veya mahkeme kararında şüpheli veya sanığın uyması gereken yükümlülüklerin neler olduğu açık açık yazılmalıdır.

Hakkında güvence bedeli göstermesi tedbiri uygulanan sanığın yargılama neticesinde hükümlülüğüne karar verilmesi halinde yükümlülüklere uysa bile güvence bedeli aşağıdaki sıraya göre kullanılır:

1. Katılanın yaptığı masraflar, suçun neden olduğu zararların giderilmesi ve eski hâle getirme; şüpheli veya sanık nafaka borçlarını ödememeleri nedeniyle kovuşturuluyorlarsa nafaka borçları.

2. Kamusal giderler.

3. Para cezaları.

Hükümlülük halinde yukarıdaki ödemelerden sonra kalan bir kısım varsa sanığa iade edilir (CMK m.115/3).

GÜVENCE (KEFALET) BEDELİNE İLİŞKİN YARGITAY KARARLARI

1. Güvence Bedelinin Geri Verilmesi

Kovuşturma aşamasında 24/04/2012 tarihinde güvence bedeli ile tahliye edilen ve 22/07/2012 tarihinde başka suç nedeniyle yeniden cezaevine alınan hükümlünün bu tarihten sonraki oturumlara katılamamasındaki kusurun kendisinden kaynaklanmadığı gözetilerek, yatırdığı güvence bedelini CMK’nın 113. ve devamı maddeleri göz önüne alınarak bir karar verilmesi gerektiği gözetilmeyerek doğrudan Hazineye irat kaydına karar verilmesi, bozma nedenidir (Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2022/6428 E., 2022/6465 K.)

2. Sanıklar Tarafından Soruşturma Aşamasında Yatırılan Güvence Bedeli

Sanıklar tarafından soruşturma aşamasında yatırılan güvence bedelinin hüküm tarihinde yürürlükte bulunan CMK’nın 113 ve 115/2 maddelerinde öngörülen usullere göre sanıklara iadesine karar verilmesi gerektiğinin gözetilmemesi, bozma nedenidir (Yargıtay 2. Ceza Dairesi 2021/14100 E., 2021/17104 K., 26.05.2016 K.T.)

3. Kefalet Bedelinin Faiziyle Geri Verilmesi

Davacı tarafından yatırılan nakdi kefalet (güvence) bedelinin yatırıldığı tarih ile iade edildiği tarih arasındaki sürede işleyecek yasal faizinden elde edilecek miktarın da maddi zarar kapsamında olduğu değerlendirilmeden, davacının tahliye olduğu esnada yatırdığı 20.000 TL nakdi kefalet ücretine 25/08/2009- 28/03/2013 tarihleri arasında işleyecek yasal faiz sonucu elde edilecek miktarın maddi tazminata ilave edilmesi gerektiğinin gözetilmemesi, bozma nedenidir (Yargıtay 12. C.D., 2016/5289 E. , 2017/7536 K.)

4. Güvence (Kefalet) Bedelinden Sırasına Göre Ödeme Yapılması

''Sanık tarafından yatırılan güvence bedelinden CMK’nın 113/1-b maddesinde yer alan sıraya göre vekalet ücreti, mahkeme masrafı ve tutuklu kaldığı süre mahsup edilerek adli para cezasının tahsiline ve kalması halinde fazla kısmın CMK’nın 115/3 maddesi gereğince sanığa iadesine karar verilmesi gerekirken yalnızca para cezasının ve mahkeme masraflarının öncelikle tahsiline yönelik karar verilmesi, Kanuna aykırı olup…'' (Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2019/13938 E., 2021/8393 K., 30.11.2021 K.T.)

AV. Ahmet KAZANCI